Urządzenia wentylacyjne w kurnikach z wolierami dla kur niosek przypominają obecnie bardziej te, które stosuje się w kurnikach dla brojlerów. Oznacza to, że wymagania znacznie wzrosły i wymagają od wszystkich zainteresowanych więcej wiedzy i umiejętności.
Technika sterowania klimatem
Nowoczesna technika sterowania klimatem charakteryzuje się wydajnymi urządzeniami doprowadzania świeżego i odprowadzania zużytego powietrza i stosowaniem komputera z licznymi czujnikami temperatury, względnej wilgotności powietrza, dwutlenku węgla i innymi czujnikami. Dzisiaj stanowi to standard techniki i zapewnia optymalne temperatury i dobrą jakość powietrza w kurniku. Tylko wtedy kury nioski są w stanie do 90 tygodnia zagwarantować stabilną wysoką wydajność nieśną przekraczającą 80%, przy czym odpowiednio dobra musi być waga, upierzenie i zdrowie.
W przyszłości trzeba się będzie jeszcze bardziej niż dzisiaj starać o poprawę jakości powietrza z kurnikach. Zagadnienie nieprzyciętych dziobów wymaga dalszego zoptymalizowania wszystkich wpływających na to czynników i redukcji czynników generujących stres. Obecnie panujemy nad takimi czynnikami jak stres związany z gorącem lub zimnem wzgl. przeciągami. W przypadku takich czynników jak pył i amoniak jesteśmy jeszcze na początku drogi.
Odczuwalna temperatura
Optymalna temperatura, w specjalistycznych kręgach, nazywana też strefą termoneutralną, to zakres temperatury, w którym uzyskuje się maksymalną wydajność biologiczną przy jednoczesnym najniższym zużyciu paszy.
Wartość waha się nie tylko w zależności od masy ciała i dobrostanu ptaków, jest ona także bardzo mocno uzależniona od względnej wilgotności powietrza. Im bardziej suche jest powietrze w kurniku, tym więcej ciepła ptaki oddają podczas oddychania i tym wyższa powinna być temperatura. Wnioskując z przeciwieństwa oznacza to: im wilgotniejsze jest powietrze w kurniku, tym mniej ciepła ptaki mogą oddawać w wyniku oddychania i tym chłodniej powinno być w kurniku (patrz tabela). Dla dokładnej regulacji temperatury oprócz czujnika temperatury konieczny jest więc czujnik względnej wilgotności powietrza!
Ze wzrostem wentylacji powstają jednak dla ptaków odczuwalne ruchy powietrza lub prędkości powietrza, które usuwają z powierzchni ciała więcej ciepła. Jest to tak zwany efekt Windchill (wychładzania powietrzem). Dla zdecydowanie bardziej dokładnej regulacji temperatury należy zatem oprócz temperatury i wilgotności powietrza uwzględnić także prędkość przepływu powietrza. Te trzy czynniki ptaki odbierają jako „odczuwalną temperaturę“, nazywaną też temperaturą efektywną. Każdy nowoczesny komputer sterujący klimatem w kurniku powinien uwzględniać te trzy czynniki.
Temperatura zadana w zależności od względnej wilgotności powietrza | |||||
Temperatura zadana |
Temperatura w °C przy … % względnej wilgotności powietrza | ||||
przy 65% względnej wilgotności |
40% |
50% |
60% |
70% |
80% |
20°C |
25 |
23 |
21 |
20 |
18 |
21°C |
26 |
24 |
22 |
20 |
19 |
22°C |
27 |
25 |
23 |
21 |
20 |
23°C |
28 |
26 |
24 |
22 |
21 |
24°C |
29 |
27 |
25 |
23 |
22 |
Wartości obowiązują dla powietrza nieruchomego.
Minimalizacja powstawania amoniaku
Dla kury jako ptaka sawanny względna wilgotność powietrza jest obojętna, jeżeli temperatura jest odpowiednia. Jednak dla takich aspektów jak suszenie pomiotu, jakość ściółki, zawartość amoniaku i pyłu w powietrzu w kurniku, względna wilgotność powietrza odgrywa znacznie bardziej istotną rolę.
Duża część odchodów pochodzących od kur w chowie wolierowym spada na taśmy do usuwania pomiotu i tam, w zależności od częstotliwości usuwania pomiotu i intensywności napowietrzania taśm, osusza się do zawartości suchej masy od 30 do 50%. Uwalniająca się przy tym para wodna przedostaje się do powietrza w kurniku, przez co znacznie zwiększa się względna wilgotność powietrza w kurniku.
Pozostała część odchodów pochodzących od kur (w zależności od wolier, pochodzenia, programu świetlnego i karmienia itp.) pozostaje jednak w ściółce. Te odchody pozostają więc znacznie dłużej w kurniku i powinny być osuszone od 70 do 80 % masy suchej, aby ściółka była faktycznie sucha. Tutaj znowu powstają duże ilości pary wodnej, którą musi wchłonąć powietrze w kurniku. Jeżeli nie ma więc odpowiedniej wentylacji, wówczas dochodzi do znacznego podwyższenia się względnej wilgotności powietrza w kurnika (>70 do 80 %), co powoduje zwiększenia wytwarzania amoniaku.
Problem: mokra ściółka
Kolejnym problemem związanym ze zbyt dużą wilgotnością powietrza zwłaszcza w zimnej porze roku jest mokra ściółka, która powoduje dodatkowe powstawanie amoniaku. Mokra ściółka powstaje zawsze wtedy, gdy ciepłe i zbyt wilgotne powietrze w kurniku (ze zbyt wysoką temperaturą punktu rosy) opada na zimniejsze powierzchnie, takie jak podłoga w kurnika lub sama ściółka i tam się skrapla.
Jednak do powstania zbyt mokrej ściółki może dojść także bez udziału w tym powietrza w kurniku. A mianowicie wtedy, gdy już z samego rana bardzo dużo kur zejdzie na podłogę w kurniku i tam pozostawi odchody. Powoduje to silne zagęszczenie ściółki i utrudnia jej osuszenie. Tutaj musi wkroczyć rolnik i podjąć odpowiednie czynności zapobiegające.
Niepożądane jest jednak także zbyt suche powietrze w kurniku, a tym samym zbyt sucha ściółka, ponieważ może to sprzyjać powstawaniu pyłu i mieć negatywne skutki dla dróg oddechowych człowieka i ptaków. Dlatego względna wilgotność powietrza powinna się mieścić w przedziale od 50 do 65 %.
Gęstość obsady i wentylacja latem
W czasach chowu klatkowego w takich samych pomieszczeniach trzymano dwa razy tyle lub trzy razy więcej kur niż obecnie, pracowano więc z wyraźnie większą gęstością obsady. Z powodu wyższej ciepłoty ciała ptaków trzeba też było bardziej wentylować pomieszczenia. Latem oznacza to większą prędkość powietrza a tym samym lepsze ochłodzenie dla kur (efekt Windchill).
Wprowadzenie chowu podłogowego wzgl. wolierowego spowodowało znaczne zmniejszenie gęstości obsady w kurniku. Czy to oznacza, że teraz może dojść do znacznego zmniejszenia wentylacji? Niekoniecznie. Przede wszystkim latem przy wysokich temperaturach może powstać stres spowodowany upałem.
Wentylacja tunelowa
Za pomocą wentylacji tunelowej (rysunek 1), problem ten można dość łatwo rozwiązać. Oznacza to jednak pracę ze znacznie wyższym współczynnikiem wymiany powietrza na kurę, niż jest to określone w normie DIN18910, gdzie współczynnik ten wynosi 5,0 m³/h. Ponieważ aby uzyskać silniejszy przepływ powietrza wzdłuż kurnika (> 1,0 – 2,5 m/s) w lecie współczynnik wymiany powietrza został przyjęty na poziomie 9 do 10 m³/h na jedną kurę nioskę.
Często w Niemczech wymagane centralne odprowadzanie zużytego powietrza przez wieże albo bardzo wysokie kominy wyciągowe jest bardzo zbliżone do wentylacji tunelowej. W zasadzie trzeba zadbać „jedynie“ o duże otwory z przodu ściany szczytowej lub na początku obu ścian bocznych. Zazwyczaj stosuje się tam automatyczne żaluzje lub bardzo duże wloty ścienne. Jednak regulacja takiej wentylacji tunelowej musi być przeprowadzona bardzo dokładnie, ponieważ efekt Windchill bardzo szybko może spowodować przejście pożądanego efektu ochłodzenia w efekt wychłodzenia, co my nazywamy cugiem, określanym potocznie przeciągiem.
Gęstość obsady i wentylacja zimą
Zimą częstsza wymiana powietrza oznacza lepszą jakość powietrza. Jednak zimą rozwiązanie takie w chowie podłogowym jest zdecydowanie bardziej wymagające. Naszym celem jest posiadanie w kurniku aktywnych kur niosek, które grzebią, latają/trzepoczą skrzydłami, kąpią się w piasku, chodzą do gniazda oraz zużywają odpowiednie ilości paszy i wody.
W ramach wentylacji zimą należy utrzymywać w powietrzu w kurniku możliwie niskie stężenie dwutlenku węgla (CO2), ponieważ CO2 powoduje zmęczenie i brak aktywności (zjawisko znane wszystkim tym, którzy pracują w biurze). I tak zawartość CO2 nie powinna przekraczać 2000 ppm. Norma DIN18910 mówi tutaj o 3000 ppm. Aby to osiągnąć konieczne jest zwiększenie minimalnej wentylacji do ponad 1,00 m³/h na jedną kurę nioskę. (W chowie klatkowym zwyczajowo przyjęta była wartość tylko 0,50 m³/h).
Wyższa minimalna wentylacja przy jednoczesnym znacznie niższym wytwarzaniu ciepła w kurniku, spowodowanym mniejszą gęstością obsady, oznacza jednak, że temperatura w kurniku spada, gdy na dworze jest zimno. Niska temperatura w kurniku – poniżej 20 °C jest jeszcze OK, o ile nie spadnie poniżej 12 °C – dla dobrze upierzonych kur niosek nie stanowi to jeszcze zagrożenia dla życia ani nie obniża wydajności nieśnej kur, o ile z paszy mogą uzyskać taką energię, aby wyrównać gospodarkę cieplną swojego ciała. Oznacza to jednak zwiększony koszt paszy!
Oprócz dwutlenku węgla z kurnika trzeba jeszcze usuwać amoniak i parę wodną. Także te dwa czynniki mogą podwyższyć minimalną wentylację. Tutaj zwłaszcza w regionach, gdzie panują ostre zimy, może pomóc ogrzewanie.
Optymalne doprowadzanie świeżego powietrza
Dla możliwie najbardziej wydajnego doprowadzania świeżego powietrza, można w zależności od typu kurnika i wyposażenia, zastosować rozprowadzone równomiernie nad całym obszarem przebywania ptaków , wloty ścienne i dachowe lub kominy doprowadzające świeże powietrze. Generują one strumienie powietrza, które z dużą prędkością wpadają do kurnika i szybko oraz możliwie całkowicie mieszają się z powietrzem znajdującym się w kurniku (rysunek 2). Dochodzi przy tym do zwiększenia i spowolnienia strumieni powietrza i tworzy się niezbędny walec powietrzny. Strumienie powietrza ogrzewają się do poziomu kurnika i jednocześnie mocno się osuszają. Dla możliwie całkowitego wykorzystywania ciepła ptaków strumienie świeżego powietrza muszą wypełnić całe pomieszczenie.
Wloty ścienne
WLOTY ŚCIENNE (rysunek 3) nadają się najbardziej w kurnikach, w których wyposażenie jest ustawione równomiernie w rzędach. Należy zwrócić uwagę na to, aby wloty były zamontowane na bocznych ścianach na odpowiedniej wysokości, żeby świeże zimne powietrze mogło całkowicie przemieszczać się nad wyposażeniem i nad ptakami. Zwłaszcza nocą kury nie będą opuszczać swojego stałego miejsca w wolierze, tylko dlatego, że tam trochę wieje. Skutkiem byłyby wtedy infekcje wtórne, takie jak przykładowo E-Coli.
»»Zaleta: świeże powietrze dochodzi bezpośrednio z zewnątrz, prosta konserwacja
»»Wada: wymagana jest dodatkowa osłona przed światłem.
Doprowadzanie świeżego powietrza z góry
W Niemczech bardzo popularne są także wloty dachowe i kominy doprowadzające świeże powietrze. Są one zalecane przede wszystkim w przypadku wolier, w których te elementy są umieszczone w taki sposób, że ptaki częściej znajdują się na środku kurnika, a po bokach znajdują się grzebieliska. Produkcja ciepła nie jest wtedy równomierna, lecz skoncentrowana na środku kurnika. Aby uzyskać optymalne przemieszanie się świeżego powietrza z powietrzem w kurniku, także tam należy doprowadzić świeże powietrze.
Przy zastosowaniu wlotów dachowych (rysunek 4), inwestor powinien w każdym przypadku na etapie budowy przewidzieć ślepy pułap. Powietrze w więźbie dachowej jest zawsze cieplejsze, a tym samym bardziej suche niż powietrze świeże, które dochodzi bezpośrednio z zewnątrz. Zimą stanowi to wielką zaletę. Jednak w gorące letnie dni jest to raczej niekorzystne, ponieważ jest za gorąco, przede wszystkim wtedy, gdy izolowany jest tylko strop a nie dach. Tutaj zaleca się całkowite zamknięcie wlotów dachowych i przestawienie się na wentylację tunelową.
»»Zaleta: dokładne pozycjonowanie, nie jest konieczna osłona przed światłem
»»Wada: utrudniona konserwacja nad głowami.
W kurnikach bez ślepego pułapu stosuje się kominy doprowadzające świeże powietrze (rysunek 5).
Zwracać uwagę na uciekanie powietrza
We wszystkich przedstawionych systemach wentylacyjnych mamy do czynienia z wentylacją podciśnieniową. Oznacza to, że wentylatory wyprowadzają powietrze z kurnika, powstaje podciśnienie, które jest wykorzystywane do tego, aby przez urządzenia doprowadzające powietrze do kurnika mogło w sposób kontrolowany dopływać świeże powietrze. Dla zapewnienia tego kontrolowanego dopływu świeżego powietrza kurnik nie może mieć miejsc, przez które powietrze ucieka w wyniku nieszczelności. Jest to szczególnie ważne zimą.
Jednak w kurnikach z chowem podłogowym powietrze może uciekać przez okna, drzwi, elementy wyciągowe, które zimą nie są używane, przez kanał poprzeczny do pomiotu, a także przez system zbioru jaj. Prosimy zliczyć wszystkie miejsca, przez które ucieka powietrze i porównać z 0,50 m² otworu doprowadzającego świeże powietrze, które zimą potrzebne jest dla 10.000 kur niosek!
To wpływające z zewnątrz powietrze charakteryzują się tym, że albo wpływa blisko podłogi albo szybko opada na podłogę: w każdym przypadku nie zdąży się przedtem odpowiednio ogrzać. Powoduje to znacznie ograniczone absorbowanie pary wodnej, wzrost względnej wilgotności powietrza, a także wzrost temperatury punktu rosy i w końcowym efekcie mokrą ściółkę.
Dobrym, ale trochę droższym rozwiązaniem jest zastosowanie kominów doprowadzających świeże powietrze z wentylatorami, które w sposób kontrolowany wciskają świeże powietrze do ocieplenia pod stropem, dzięki czemu dochodzi do optymalnego wykorzystania ciepła ptaków. Powstaje wentylacja zrównoważona, która pracuje niezależnie od uciekania powietrza. Ma to sens przede wszystkich w chowie na wolnym powietrzu, ponieważ przez otwory wybiegowe nie ma możliwości stosowania stabilnej wentylacji podciśnieniowej.
Negatywny wpływ uciekania powietrza na zrównoważoną wentylację, a tym samym na równomierne temperatury, widoczny jest przede wszystkim przy centralnie umiejscowionych wentylatorach wyciągowych (rysunek 6). Dlatego przy centralnym systemie wyciągowym należałoby pierwsze 25 do 40 % kominów wyciągowych rozprowadzić na całej długości kurnika.
Stężenie amoniaku i emisje
Optymalne warunki klimatyczne w kurniku przyczyniają się nie tylko do tego, że temperatura i względna wilgotność powietrza w kurniku jest optymalna dla człowieka i ptaków, ale też zapewniają suchą ściółkę i dobre oraz szybkie osuszanie pomiotu na taśmach do ich usuwania, a tym samym niskie stężenia amoniaku w powietrzu w kurniku.
Nowoczesne komputery sterujące klimatem są dzisiaj w stanie włączyć do swojego programu sterowanie zawartością NH3 w powietrzu w kurniku. Do tego potrzebny jest dobry i stabilnie działający czujnik amoniaku (rysunek 7). O każdej porze mierzy on zawartość amoniaku w powietrzu w kurniku, w związku z czym sterowanie wentylacją może odbywać się także przy uwzględnieniu stężenia NH3.
Dipl.-Ing. agr. Jörg Bohnes
Big Dutchman International GmbH
DGS 44/2017